ساوالان یا سبلان
نويسنده منصور کریمی
زمان ايجاد 9/8/2005 6:34:08 AM
پيغام ساوالان یا سبلان
در خصوص ساوالان در فرهنگ ترکی نوین تالیف استاد اسماعیل هادی آمده است که : ساوالان نام کوه معروفی است که بلندترین قله آذربایجان است و برفراز آن آتشفشان خاموشی است که دهانه آن اکنون به صورت استخر در آمده است و در منابع فارسی آنرا سبلان نویسند. در احادیث نیز از این کوه نام برده شده است و گفته شده مهبط (محل فرود و نزول) وحی بوده است و قبر برخی از پیامبران در آن است.

با توجه به آنچه گذشت به احتمال قوی کلمه ساوالان مرکب از: ساو (وحی) و آلان است . البته شق دوم کلمه (آلان) در اینجا به معنای گیرنده ، دریافت کننده (از بن: آلماق) نمی باشد. از طرف دیگر، لان پسوندی است که تنها در اسامی حیوانات به چشم می خورد (مثل : ارسلان) از این رو بعید نیست آلان در اینجا به معنای میدان باشد، و معنای ترکیب ساوالان : میدان وحی ، مهبط وحی می باشد و این با توجه به آنچه گدشت نام بسیار طبیعی برای این کوه است. بعنوان مثال ساوجی به معنای پیامبر و نبی و رسول است. ساو که به معنای : سخن ، خبر، حرف و حدیث ، کلام ، پیام ، وحی آمده است، امروزه بیشتر به صورت : سوو در ترکیب : سؤز- سوو (حرف و حدیث و صحبت) ؛ سس – سوو {سس- ساو} به معنای سر و صدا، خبر مبر... به چشم می خورد و مشتقات دیگری نیز هست که امروزه به صورت تحریف شده باقی مانده اند. مثلا: ساویقلاماق و ساییقلاماق و سایاقلاماق به معنای هذیان گفتن و نیز سارساقلاماق یعنی یاوه گفتن ، آمده است.

ساوالان در لغت نامه دهخدا به عنوان اسم دهی که جزء صوفیان تبریز است نیز قید گردیده است. ولی به شکل سولان (به فتح اول و دوم) به صورت مفصل تر توضیح داده شده است. از جمله: سولان نام کوهی است در سه فرسنگی اردبیل، کوهی است عظیم و بلند در حوالی اردبیل و به شرافت مشهور و بسیاری از اهل الله در آن کوه عبادت گزیده و ریاضت کشیده اند. (آنندراج) نام کوهی عظیم مشرف به اردبیل از آذربایجان (معجم البلدان) بلاد اردبیل و سراه و پیشکین و آباد(؟) و ارجاق و خیاو در پای آن افتاده است. کلمه و لغت سولان به معنای مطلق بلندیها(برهان قاطع) و برآمدگی، بلندی، ارتفاع (ناظم الاطباء) قید شده است. ناصرخسرو ساوالان را به صورت سولان( به فتح اول و دوم) آورده است:
تو به پایه اش یکان یکان بر شو ------ پس بیاسای بر سر سولان
ای جوان عبرت از این پیر هم اکنون گیر------ از سر سولان بندیش هم از پایان
که سولان (ساوالان) را تشبیه به چیزی شبیه نوردبان نموده است، زیرا که بسیار بلند و صعب الصعود بوده است. ساووماق و ساووتماق نیز به معنای سردشدن و سرد کردن می باشد( سنگلاخ- میرزامهدی خان استرآبادی) معنای ساوالان در کتاب " اردبیل شهر مقدس" به معنای جای پرآب قید شده است زیرا که سو به معنای آب و آلان به معنای در برگیرنده می باشد، که وجه تشابه زیادی نیز با کلمه " سولان" یا سو آلان دارد.

با تمامی این توضیحات و مراجعات باید گفت که متاسفانه از آنجایی که اسامی محل و اماکن و حتی افراد، در طول تاریخ، بنا به سلیقه هاو طریقه های متفاوت تلفظ، توسط ملل و اقوام مختلف با هم فرق می کرده است حالتهای مختلف ذکر اسامی تقریبا متفاوت و اختلاف برانگیز گردیده است. ولی اگر این تفاوتهای طبیعی توام با غرض و مرض باشد، بدون شک کار را مشکل تر خواهد ساخت. آنچه که روشن و بدیهی است و در این خصوص دانشمندان و محققان برجسته ای همچون پروفسور زهتابی نظر داده اند صحیح ترین روش برای رسیدن به اصل مسئله آوردن اسامی اماکن و مناطق به صورت تلفظ بومی آنست که در مورد اسم این کوه عظیم نیز تلفظ ساوالان صحیح تر و اصولی تر است. زیرا که مردم محل چنین تلفظ نموده و استعمال می کنند.

به نظر نگارنده آنچه که باعث استعمال و به کارگیری لفظ سبلان به جای ساوالان گردیده است. تلفظ سنگین و ثقیل ساوالان بر اعراب و فارس ها بوده است . یعنی چون قرار گرفتن حروف عله (وای) در کنار هم برای اعراب ثقیل و خارج از قواعد زبان عربی است ساوالان به صورت سبلان (بر وزن فعلان) ذکر شده و فارسها نیز چون ادبیات مکتوب خود را بیشتر از عربی گرفته اند و از خط آنها استفاده می نمایند در نتیجه کلمه عربی را بر ترکی ترجیح داده اند. ولی آنچه که باعث تداوم استعمال کنونی آن به صورت سبلان گردیده همانا سیاست ترک ستیزی سردمداران رژیم پهلوی بوده که ادامه آن سیاستها هنوز هم در خصوص فرهنگ زدائی ترکی با کم و کیف دیگری دیده می شود. که نمونه آن نامیدن شبکه " سبلان" در استان اردبیل به جای شبکه ساوالان ، شهرک سبلان بجای شهرک ساوالان و آب درمانی سبلان به جای آب درمانی ساوالان و آب معدنی سبلان به جای آب معدنی ساوالان و دهها نمونه دولتی و غیردولتی دیگر که در مواردی به علت بی اطلاعی و ناآگاهی و در مواردی دیگر به علت غرض ورزی و عنادورزی و ترک ستیزی است.

در خاتمه باید گفت که لفظ ساوالان دارای معنا و مفهوم علمی و صحیحی بوده حال آنکه کلمه سبلان بدون معنا و بی مسمی بوده و در واقع صورت تحریف شده، غیرمستند، غیربومی، غیرعلمی و حتی در سالهای اخیر مغرضانه " ساوالان " بوده است و تداوم تلفظ صحیح این کوه مقدس و پربرکت و پرآب و نعمت به صورت ساوالان بر مردم ترک زبان آذربایجان پیشنهاد می شود.