Monday, April 25, 2005



«اَورین» یک کلمۀ اصیل ترکی است

ریشه نام «خوی» یک روز از زبان پهلوی، روز دیگر از زبان کردی و حتی از زبان ارمنی دانسته می شود

اورین مقدم


مدیر اجرایی محترم هفته نامه اورین، جناب آقای اسدلو

با سلام و عرض خسته نباشید ـ در مورد مقاله چاپ شده در شماره چهارم با عنوان آتشفشان اورین به قلم آقای مهندس فهمی کارشناس ارشد زمین شناسی، خواهشمند است انتقادیه زیر که نقدی است بر بخشی از نوشته‎ی ایشان به اطلاع خوانندگان علاقه مند به کوه سرفراز اورین و هفته نامه اورین رسانده شود.

مهندس فهمی را از روی نوشته های پربار کارشناسانه و دلسوزانه شان در نشریات شهرمان می شناسم و به خاطر علاقۀ شدیدشان به شهر زیبا و مظلوممان، ایشان را تحسین کرده و آرزوی نیکروزی برایشان دارم. لذا در مورد پاراگراف اول مقاله شان، درج توضیحاتی را برای استفاده ایشان و همچنین همشهریان خوانندۀ هفته نامه اورین خالی از لطف نمی بینم.

در پاراگراف اول چنین آمده است : «کوه آتشفشانی اورین یا اگرین خوی : آگرین کلمه کردی می باشد که معنی فارسی آن عبارت است از آتشباران که بعداً به آورین و اورین تغییر یافته است. مسلماً انسانهای اولیه این کوه را در حال آتشفشانی دیده اند که به این نام معروف شده است.»

متأسفانه در سالهای گذشته در مورد یافتن وجه تسمیه اسامی مکانهای جغرافیایی در آذربایجان به دو دلیل، اشتباهات عمدی و سهوی فراوانی صورت گرفته است : 1- سیاستهای شوونیستی رژیم منحوس پهلوی و سیاستهای تُرک ستیزی در طول آن سالها 2- عدم آشنایی علمی اکثر صاحب نظران آن دوران با زبان مردم آذربایجان که همان ترکی آذربایجانی است.

در اجرای همین سیاستهاست که ریشه نام «خوی» یک روز از زبان پهلوی، روز دیگر از زبان کردی و حتی از زبان ارمنی دانسته می شود و حتی به عنوان یک نظریه نیز که شده در زبان ترکی برایش ریشه یابی نمی کنند! حال آنکه امروزه با سپری شدن آن دوران تاریک و قوم گرایانه، فرزندان این بوم و خاک قلم به دست گرفته و تاریخ خود و به تبع آن وجه تسمیه اسامی مکانهای جغرافیایی سرزمینشان را آنگونه که هست (نه آنگونه که عده ای می خواهند باشد) می نویسند. فرزندانی چون مرحوم پروفسور زهتابی. این مورخ شهیر آذربایجان در مورد نامهای جغرافیایی در کتاب ارزشمند خود می نویسد : « ملتها، طوایف و مردمان، محیط و مکان زندگانی، سرزمین و نیز کوهها، دره ها، رودها، دریاچه ها، جنگلها و ... مناطق خود و همچنین روستاها، قلاع و شهرهایی که خود به دست خویش پی ریزی می کرده اند را با کلمات زبان خویش نام می نهادند و می نهند.» (تاریخ دیرین ترکهای ایران ـ ص 33)

بنابراین برای یافتن وجه تسمیه یک مکان جغرافیایی باید که در تاریخ و خصوصاً در زبان مردمان آن دیار غور و تفحص نمود.

اسناد و مدارک علمی باستانشناسی به قطعیت حکم می کنند که از اعماق تاریخ تا بدین روز در سرزمین آذربایجان و به تبع آن در خوی، تنها مردمان التصاقی زبان زندگی کرده اند و هیچ گاه سامی زبانان و نیز هند و اروپایی زبانان نتوانسته اند در این منطقه ساکن شوند. لذا سعی عده ای برای یافتن ریشه های اسامی جغرافیایی این مناطق در زبانهای هند و اروپایی (فارسی، کردی، ارمنی و ...) و حتی زبانهای سامی (عربی، آشوری، عبری و ...) امری است کاملاً بیهوده و بی نتیجه.

در مورد التصاقی زبانان نیز این مطلب اضافه گردد که زبان آنها، پدر زبانهای امروزی ترکی، فنلاندی، منچوری، کُره‎ای و ... بوده است و اقوام تاریخی سومر، ایلام، هورری، ماننا، ماد و ... منسوب به این گروه زبانی هستند. (برای مطالعه ر.ک ایران تورکلری‎نین اسکی تاریخی (تاریخ دیرین ترکهای ایران) ـ پروفسور محمدتقی زهتابی ـ تبریزـ 1377)

نام کوه اورین داغ نیز از این قاعده مستثنی نیست. اینکه از کدامین زمان این کوه سر به فلک کشیده بدین نام خوانده شده، معلوم نیست. در منابع آشوری در شرح حملات سارگون دوم پادشاه آشور به آذربایجان و خوی، از عبور قشون آشوری از درۀ قوتور که در میان دو کوه «آرسابیا» و «ائرتیا» واقع شده، سخن رفته است. (همان ـ ص 343) با توجه به اینکه در سمت شمالی درۀ قوتور، بزرگترین کوه، اورین داغ می باشد، احتمال دارد که یکی از دو نام فوق به آن اطلاق شده باشد. (البته این تنها احتمال است و شاید نیز یکی از این نامها به کوهی مابین اورین داغ و درۀ قوتور اطلاق می شده است.) کلمۀ «ائرتیا» همان «اََرَت» می باشد که در ترکی به معنی کوه است. (همان ص 196) و نشانه ای است از تمدن بزرگ «اَرَتته» در مناطق غربی آذربایجان در حدود 5000 سال پیش که به وسیلۀ اقوام هورری بنا نهاده شده بود و از آن به عنوان یکی از بزرگترین و اولین تمدنهای بشری در منابع نام برده می شود و این افتخاری است برای خوئیان که پدرانشان صادرکنندگان تمدن به کشورهای منطقه حتی تا مصر بوده اند.

کلمه اَورَن ƏVRƏN در زبان ترکی به معنی «بزرگ» و «دنیا» بکار می رود و کلمه اَورَنسل ƏVRƏNSƏL (جهانی) نیز از آن ساخته شده است. در کتاب دده قورقود که شامل مهیج ترین و اصیل ترین حماسه های فولکولوریک جهانی است و حوادث آن در آذربایجان روی می دهد، پهلوانی «اورن» نام دیده می شود که معنای آن اژدها است که خود بزرگ بودن را تداعی می کند. (دده قورقود، ح . م . گونئیلی) از طرف دیگر کلمه آورین ـ اَورین شباهت آوایی با کلمه «آغری» دارد. (نام ترکی کوهی که به اشتباه آرارات نامیده می شود.)

با در نظر گرفتن موارد بالا، می توان گفت که اورین همان اَورَن ƏVRƏN است که در اثر تلفظ طولانی به صورت اورین ƏVRİN در آمده و اورین داغ به معنی کوه بزرگ و با عظمت می باشد که با توجه به عظمت آن، نامی بسیار شایسته و درخور می باشد. طرفه آنجاست که یکی از بنیانگذاران مکتب اخی لیک در امپراتوری عثمانی یک خویی به نام «اخی اَورن» است. و این از علاقه چندین صدساله خویی ها به این کوه باشکوه حکایت دارد.

این نکته نیز اضافه گردد که در صورت انجام اکتشافات باستان شناسی در منطقه و بدست آمدن اسنادی که بتوان از روی آنها به زبان اقوام قدیم آذربایجان یعنی هورری ها، قوتتی ها، لوللوبی ها، مانناها و مادها دست یافت، معنای دقیق و حتمی اورین بدست خواهد آمد. ولی آنچه که تا به امروز بر اساس داشته های باستان شناسی و زبان شناسی می توان گفت آن است که «اورین» مطمئناً یک کلمه التصاقی (پدر زبان ترکی امروزین) است و ریشه یابی برای آن در زبانهای مردمانی که تا چند صد سال پیش در این مناطق حضور نداشته اند، امری کاملاً غیر علمی به شمار می رود.

در مورد مطلب نقل شده در مقالۀ مزبور نیز باید گفت که به طور حتم آتشفشان اورین چند صد هزار سال پیش، خاموش گردیده است و اینکه بگوئیم انسانهای اولیه اورین را در حال آتش فشانیدن دیده اند و به آن این نام کُردی را نهاده اند، امری بس خنده دار خواهد بود. چرا که از حضور کردها به اذعان خودشان در منطقه (و نه آذربایجان) بیش از دوهزار و اندی سال نمی گذرد. (حال چگونه انسانهای اولیه منطقه شده اند، الله اعلم )

در پایان، از آقای فهمی که سعی وافری در شناساندان پتانسیل ها و زیباییهای خوی دارند، تشکر می کنم و با ایشان هم آرزو می گردم برای روزی که کوه سرافراز اورین و شهر در آغوش قرار گرفته آن به جایگاهی که واقعاً شایسته بزرگی و عظمت است، برسد.



*تاریخ نگارش : 25/2/81

** این نوشته در شماره ۵ هفته نامه اورین خوی چاپ شده است.

0 Comments:

Post a Comment

<< Home