وجه تسميه تبريز

در خصوص وجه تسميه تبريز سخن بسيار رفته است . به معني »تب ريز« ، »تب پنهان كن« ، » پنهان كننده تف و گرما «كه با جنبش هاي آتشفشاني كوه سهند مربوط مي باشد . مركز استان آذربايجان شرقي كه مكرراً پايتخت پادشاهان بوده و ابنيه و آثار معروفي داشته است كه به سبب هجوم بيگانگان و زلزله خراب شده است ، داراي معادن زغال سنگ ، زرنيخ و نمك مي باشد .

در ارتباط با نسبت آن به افسانه » زبيده خاتون « همسر هارون الرشيد كه در اين شهر تب بدنش ريخته است و از آن زمان به »تبريز« معروف شد ذكر موارد زير ضروري است و اعتقاد به اين وجه تسميه ساختگي و غير واقعي است .

1 - قبل از آمدن زبيده خاتون شهر (تبريز ) وجود خارجي داشته است . بنابراين اسمي نيز بر آن مترتب بوده و طوري نبوده است كه همسر زني براي يك شهر بي نام ، اسم انتخاب كند . آنچه قبل از آمدن زبيده خاتون بر اين شهر اطلاق مي شده مد نظر است .

2 - » تب ريز « كلمه اي است فارسي ، در حالي كه مردم اين ديار از زمان هاي قبل آذري و تُرك بوده و هستند؛بنابراين لفظ تبريز به معني ( تب ريز ) بي مناسبت مي نمايد.

3 - زبيده دختر جعفر بن منصور ( ف 216هـ . ق/ 831 م .) زن هارون الرشيد و مادر خليفه امين هارون الرشيد ( و . 148 هـ . ق - ف . 193 هـ . ق) بزرگترين خليفه عباسي در سال 170 هـ . ق پس از هادي به خلافت رسيد . در اوايل خلافت سه سال تحت نفوذ مادرش بود ، ولي پس از مرگ مادر يحيي بن خالد برمكي را در سال 178 به وزارت برگزيد و امور خلافت را به دست يحيي و فرزندانش سپرد .

هارون نسبت به علويان كينه شديد داشت وي هنگامي كه به عزم رسيدگي به تعديات حاكم خراسان و جنگ با خوارج مشرق ايران در حركت بود درگذشت. با ذكر اين تفاصيل نسبت دادن اصطلاحي فارسي براي يك شهر از جانب خليفه اي عربي بعيد مي نمايد .

اما آنچه نگارنده در خصوص شهر تبريز تحقيق كرده است، به نكته هاي تازه اي برخورد كرده است كه محل تأمل است . اين اطلاعات از اثر ( 17-13 اينجي عصرلرده تبريز شهرينين تاريخي = تاريخ شهر تبريز در عصر 17 تا 13) مولف ، انواللهي c.mآمده است :

» بنده در سفر به دانشگاه نخجوان توسط يكي از اساتيد مجرب آن دانشگاه به نام آقاي »رحمت شاهوردي اف« اين مطلب را از كتاب ترجمه و برداشت كرده ام« .

نام اول تبريز ، » نارُن - تارماكيس« بوده است كه در اين باره معلومات را سارقون دوم حكمدار آستور، قبل از ميلاد مي دهد . اين شهر در هزار دوم قبل از ميلاد به ميدان آمده است. گفته مي شود : شهر بيش از 2500 سال عمر دارد و فكر اعراب در مورد پيدايش شهر تبريز با افسانه زبيده خاتون صحيح نيست و تصور نامگذاري شهر تبريز بعد از تصرف اعراب غير واقعي است، و ارتباطي با معني تبريزكه اعتقاد دارند از دو كلمه ( تب + ريز) تشكيل يافته است ( ريخته شدن تب) صحيح نيست .

برخي لفظ تبريز را محب طلوع خورشيد ( گونش ساچان) مي گويند كه اين تصور نيز با آتش پرستي مرتبط است كه اين نظر نيز پذيرفته نيست . لفظ تبريز به معني قلعه دو جداره ( ايكي قات قالا) است كه در اين باره معلومات واقعي در نزديكي شهر ازكوه قديمي سرخاب برداشته شده است .

حقيقتاً شهر تبريز از سه طرف: از سمت شرق ، سرخاب ، از جانب غرب، يانيق . از جانب جنوب با كوه سهند احاطه شده است .

بدين طريق نام اول شهر تبريز با كوه تارن سرخاب يا نام قديمي اش ( توري) ارتباط دارد . اين اسم بعدها به صورت تاروي - تارُن - تاوري و نهايتاً به صورت تبريز تغيير شكل داده است .