İran Xəzər dənizinin adının dəyişdirilməsini istəyir

1/25/2008

--------------------------------------------------------------------------------

XƏZƏR DƏNİZİ XƏZƏRYANI ÖLKƏLƏRDƏN HEÇ BİRİNƏ MƏNSUB OLMADIĞINDAN BİRTƏRƏFLİ QAYDADA ONUN ADINI HEÇ KƏS DƏYİŞDİRƏ BİLMƏZ


--------------------------------------------------------------------------------


YAQUB MAHMUDOV: "XƏZƏR DƏNİZİ XƏZƏRYANI ÖLKƏLƏRDƏN HEÇ BİRİNƏ MƏNSUB OLMADIĞINDAN BİRTƏRƏFLİ QAYDADA ONUN ADINI HEÇ KƏS DƏYİŞDİRƏ BİLMƏZ"

İran İslami Şura Məclisinin (parlament) Araşdırmalar Mərkəzi Xəzər dənizinin adının dəyişdirilməsi tələbi ilə çıxış edib. "Media forum" saytının məlumatına görə, təklifi Araşdırmalar Mərkəzinə parlamentin deputatı, sənaye və mədən komissiyasının üzvü Ramazanəli Sadıqzadə göndərib. Araşdırmalar Mərkəzi təklifi bəyənib. Deputatın təklifinə mərkəzdən verilən cavab məktubunda bildirilib ki, İranın şimalında yerləşən bu böyük hövzəyə ölkədə hamı "Xəzər" desə də, beynəlxalq aləmdə o, "Caspian sea" (Kaspi dənizi) adlanır, ərəblər isə onu "Bəhr-ül-Qəzvin" kimi tanıyırlar.

İran Araşdırmalar Mərkəzi Xəzər dənizinin müxtəlif adlarla tanınmasına ehtiyac olmadığını vurğulayaraq qeyd edib ki, bu dənizə onun tarixi mənşəyinə uyğun ad seçilməlidir.

Mərkəz bundan əvvəl də Xəzər dənizinin adının dəyişdirilməsinə yönəlmiş bir-iki təşəbbüsün olduğunu xatırladıb: "Dənizin adının dəyişdirilməsi üçün ilk təşəbbüs 1997-ci ildə olub. O vaxt İranın Nazirlər Kabineti dənizin daha çox İranla bağlı olduğuna işarə edərək ona "Mazandaran dənizi" adını verib. Lakin 2000-ci ildə beynəlxalq müqavilə və münasibətlərdə hər hansı anlaşılmazlığın qarşısını almaq üçün İran prezidenti Məhəmməd Xatəminin müavini Məhəmmədrza Arif dənizin əvvəlki adının (Xəzər və Kaspian) yenidən bərpa olunduğu barədə bütün hökumət dairələrinə göstəriş göndərib və xariclə bağlanan müqavilələrdə həmin adlardan istifadə olunmasını tapşırıb".

"Hər bir ölkənin hansısa nümayəndəsinin adla bağlı təklifləri ola bilər, lakin bu cür məsələlərə baxanda beynəlxalq sənədləri nəzərə almaq lazımdır". Bu sözləri Xarici İşlər Nazirliyi mətbuat xidmətinin rəhbəri Xəzər İbrahim "Media forum" saytına açıqlamasında Xəzər dənizinin adının dəyişdirilməsi təklifinə münasibət bildirərkən deyib.

X.İbrahim xatırladıb ki, coğrafi adlar bütün beynəlxalq sənədlərdə öz əksini tapıb: "Xəzər hövzəsinin də adı beynəlxalq sənədlərdə indi olduğu kimi qəbul edilib. Bu səbəbdən adın dəyişdirilməsinə heç bir ehtiyac yoxdur".

"Media forum" saytı Xəzər dənizinin adını dəyişməklə bağlı İran parlamentində aparılan işlərə?Azərbaycanın tarixçi parlamentarilərinin münasibətini öyrənib.

Tarix elmləri doktoru, professor, YAP-çı deputat Yaqub Mahmudov bildirib ki, Xəzər dənizi Xəzəryanı ölkələrdən heç birinə mənsub deyil: "Ona görə də birtərəfli qaydada Xəzərin adını heç kəs dəyişdirə bilməz və bu həm elmə, həm də beynəlxalq hüquq normalara ziddir".

Y.Mahmudovun sözlərinə görə, Xəzərin istər şimalında, istərsə də cənubunda ta qədimdən müxtəlif türk xalqları yaşayıb və ilk tarixi mənbələrdə bir qayda olaraq bu hövzə Xəzər adlandırılıb: "Bu dənizin adı qədim türk tayfalarının adı ilə bağlıdır".

Xəzərin şimalında Xəzər xaqanlığı olub. Xəzərin hər iki sahilində yaşayan xəzər türkləri bu dənizin və qonşu xalqların tarixi taleyində çox mühüm rol oynayıblar".

Y.Mahmudov Xəzərin Oğuz dənizi adlandığına da toxunub: "Bütün bunlara baxmayaraq biz heç vaxt məsələ qaldırmırıq ki, tutalım, dənizə Oğuz adını qoyaq".

Sonda Y.Mahmudov vurğulayıb ki, parlament qanunçuluqla məşğul olmalıdır: "Yer adlarının dəyişdirilməsi isə alimlərin işidir. Ona görə İran parlamentinin bu məsələyə müdaxiləsi həm istər beynəlxalq hüquq nomalarına, istərsə də elmə hörmətsizlikdir".

Tarix elmləri doktoru, professor, bitərəf deputat Cəmil Həsənli bildirir ki, İran parlamentinin üzvü və həmin parlamentin Araşdırmalar Mərkəzi keçmişə bu qədər bələddirsə, birinci dünya ədəbiyyatında və yazışmalarda İranın öz adının necə getdiyini axtarsın: "Rza Şah Pəhləviyə qədər İran adı olmayıb. Əgər doğrudan da adları dəyişib köhnə varianta qaytarmaq lazımdırsa, onda ən əvvəl İranın adını dəyişsinlər". C.Həsənlinin bildirdiyinə görə, dünya ədəbiyyatına, beynəlxalq yazışmalara Xəzərin adı elə Xəzər kimi düşüb: "Hər hansı bir coğrafi anlamın ictimai fikirdə yer tutmasının əsas göstəricisi bədii ədəbiyyatdır. Farsların bədii ədəbiyyatında Xəzər haqqında ümumiyyətlə heç nə tapmaq mümkün deyil. Çünki Xəzər heç vaxt onların həyatına daxil olmayıb".

Tarix elmləri doktoru, professor, müsavatçı deputat Nəsib Nəsibli Xəzərin adının dəyişdirilməsi məsələsini çox qeyri-ciddi məsələ sayır: "Coğrafi adların bir neçə oxunuşu var və hər xalq onu bir cür qəbul edir. Məsələn, İranda Fars körfəzi (Xərici-fars) deyilən körfəzə ərəblər Ərəb körfəzi deyirlər, Türkiyədə onu Basra, bizdə isə İran körfəzi adlandırırlar". N.Nəsiblinin fikrincə, belə məsələlər hansısa qərarla dəyişən deyil: "Azərbaycan üçün ən uğurlu ad Xəzərdir. Xəzər Türk tayfası, Xəzər xaqanlığı da Türk dövləti olub. Ona görə əgər dənizin adının dəyişdirilməsi təklifi ortaya çıxarsa, Azərbaycan bunu rədd etməlidir".
.

Kaynak : 525ci