آستارا، ريشه شناسي و وجه تسميه آن

آستاراAstara

نامهاي تركي شهرها و اماكن جغرافيائي آزربايجان و ايران، ريشه شناسي و وجه تسميه آنها

مهران بهاري

جمعه، اول نوامبر- ٢٠٠٨
يئيگون، اولو سويوق آيي، سيچان ايلي
Yeygün, Ulusoyuq ayı, Siçan ili

آستاراAstara

آستارا، از بنادر و مراکز تجارتي مهم و يکي از زيباترين شهرهاي آزربايجان جنوبي است. اين شهر در ساحل غربي درياي خزر، در شمالي‌ترين نقطه استان گيلان بر خط سرحدي ايران و جمهوري آزربايجان در جنوب لنکران و در مصب رودي به همين نام قرار دارد. رود آستارا که از کنار راه شوسه آستارا - اردبيل مي‌گذرد، اين شهر را بدو بخش ميکند، بخش شمالي آستاراي جمهوري آزربايجان و بخش جنوبي آستاراي آزربايجان جنوبي در ايران است. آستارا موقف کشتي هاي بازرگاني ميباشد، شيلات و نواحي آن بسيار مهم و ذيقيمت بوده و داراي معادن ذغال سنگ است. اين بندر كه در طول تاريخ همواره جزو ايالت آزربايجان بود، در راستاي تجزيه ارضي آزربايجان و سياستهاي يكسانسازي، از خرداد سال ۱۳۳۹شمسي از سوي دولت پهلوي، علي رغم مخالفت اهالي آن به استان گيلان ضميمه گرديد. جمهوري اسلامي ايران نيز در ادامه همان سياست مصرانه با خواست قاطبه اهالي مبني بر پيوستن دوباره اين منطقه آزربايجاني به استان اردبيل مخالفت مي نمايد.

وجه تسميه و ريشه شناسي

آستاراAstara نامي تركي مركب از صفت "آستAst " (پست، پائين)+ كلمه "آراAra " (جا، محل) بوده و به معني محلي كه در ناحيه پست قرار دارد، جاي كم ارتفاع است.

آستAst : اين كلمه در زبان تركي داراي دو معني است:

١-به معني ته، سطح پايين، كف چيزي، زير، پست. متناظر با "آلتAlt " و متضاد "اوستÜst (اوز+-ت)" است. (عده اي از تركي شناسان مانند فون گابئن، "آست"، "آلت"، "اوست"، "آرت-آرد"، ... را داراي ساختار مشابهي و ساخته شده با استفاده از پسوند باستاني و متروك "–" شمرده اند). كلمه "آست" همريشه با كلمات "آستينAstın "، "آسراAsra "، "آستينداكيAstındakı " (پائيني)، "آستيAstı " (زيرش)، "آستينداAstında " (در زير)، "آسراقيAsraqı " و "آستراAstra " كه در متون تركي باستاني و قديم بكار رفته اند مي باشد. كلمه "ايسراغي" در تركيب "ايسراغي گونIsrağı gün " به معني پريروز در تركي آزربايجاني معاصر، فرم ديگرگون شده كلمه "آسراقي" است. قيد "آسراAsra " ساخته شده با استفاده از پسوند مكان "–را" در تركي قديم به معني زير، تحت، پائين و فروتر، فروتن، متواضع، پست، مخفف كلمه "آستراAstra " است. نمونه از كاربرد كلمه "آسرا" در متون قديم تركي: "اوزه كؤك تنگري، آسرا ياغيز يئر قيلينتوقداÜzә Kök Tәñri, Asra Yağız Yer Qılıntuqda" (هنگامي كه در بالا بهشت آبي و در پائين زمين قهوه اي خلق شد). كلمه "آسرا" در تركي عثماني به شكل "اسره" به همراه "آستين" به جاي كسره عربي بكار رفته است. برخي، كلمه "آستار" به معني پارچه اي كه در رويه زيرين البسه بكار مي رود را نيز كلمه اي تركي و مرتبط با "آست" شمرده اند. (در اين صورت در "آستار" را مي بايست يا به عنوان مخفف كلمه "آستاريAstarı " كه به نوبه خود فرم تقليل يافته فرم "آستقاروAstqaru " است و يا محرف "آستالAstal " قبول نمود). كلمه "آست" در نام شهر آستارا، به اين معني يعني پست و كم ارتفاع است.

٢-در زبان تركي كلمه ديگري به شكل "آستAst " و به معني خيابان فرعي وجود دارد (ديوان لغات الترك).

آراAra : اين كلمه تركي داراي دو معني است:

١-ميان دو محل، بين مردم، ... در تركي باستان و قديم به عنوان اسم و حرف و به چهار صورت زير بكار رفته است: "قوش آرا"، "قوشلار آرا"، "قوشلار آراسيندا"، "قوشلارين آراسيندا"؛ "كيشي آرا"، "كيشيلر آرا"، كيشيلر آراسيندا"، "كيشيلرين آراسيندا"؛ "بيز آرا"، "بيزيم آرا"، "بيزلرين آراسيندا"، "بيزيم آراميزدا".

٢-معني دوم كلمه "آرا"، محل و جا است، مثلا در عبارت "بو آراداBu Arada " به معني در اينجا، در اين محل. كلمه "آرا" در نام شهر آستارا به اين معني دوم يعني محل و مكان است.

ريشه شناسيهاي نادرست دولتي و عاميانه:

در راستاي سياست تركي زدائي و تراشيدن هويتي فارسي و غيرتركي براي آزربايجان و شهرها و نامهاي جغرافيائيش، درباره نام تركي آستارا ادعاهاي زير مطرح شده است:

١-"اين نام برگرفته شده از ريشه استردن يا ستردن فارسي بمعناي گرفتن حق العبور يا باج است که با توجه به دور افتاده بودن منطقه در ساليان گذشته منطقي بنظر مي‌رسد". اين ريشه شناسي علاوه بر من در آوردي و بي پايه بودن، اساسا غير منطقي است چرا كه هيچ مردمي (در اين مورد تركان آزربايجان)، نام شهرهاي خود را به زباني بيگانه (در اين مورد فارسي) كه هرگز در آزربايجان بومي نبوده و متكلمي نيز نداشته انتخاب نمي كنند. وآنگاه اگر مردم با اين نامگذاري قصد اشاره به گرفته شدن حق العبور و يا باج را داشتند، منطقي تر آن مي بود كه شهر خود را با نامي مانند حق العبور، باج و يا استردنگاه (محل استردن حق العبور) بنامند و نه با كلمه اي كه اصلا در زبان فارسي وجود ندارد، سوما ستردن و يا استردن در زبان فارسي به معني گرفتن حق العبور يا باج نيست، صرفا به معني ستردن است. نيز اين وجه تسميه توضيح نمي دهد كه مصدر ستردن فارسي با چه طريق و بر اساس كدام مباني زبانشناسانه و سابقه اسم سازي از مصدر در زبان فارسي به كلمه آستارا كه كوچكترين شباهت و ربطي به آن ندارد و طبق قوانين واژه شناسي فارسي غيرقابل توضيح مي باشد تبديل شده است.

آشكار است كه تفسير فوق در صدد القا اين نظر به خواننده ناآشنا است كه لابد مردمان اين منطقه آزربايجان در گذشته فارس بوده اند و طبيعتا محل زندگيشان را هم به فارسي نامگذاري كرده اند. اما بعدها افراد مختلفي از تركان جاي آنها را گرفته و "ستردن" اوليه فارسي را تصحيف و به مرور زمان تبديل به "آستارا"ي تركي كرده اند. ولي اين با واقعيتها و تاريخ و گذشته اين منطقه سازگاري ندارد. در بهترين حالت، با خواندن اين وجه تسميه، خواننده ناچار به اين نتيجه مي رسد كه ملت ترك كه سابقه سكونتش در اين مناطق به قبل از ميلاد مي رسد و به گواهي تاريخ صاحب فرهنگ و تمدني غني و با سابقه است، از نامگذاري شهرها و روستاهاي خود عاجز بوده و يا زبان تركي قابليت كاربرد بدين منظور را نداشته و اين مهم را اقوام ديگر از جمله فارسها، آنهم به زبان فارسي برايشان انجام مي داده اند. تازه پس از آن، اين مردم عاجز و الكن ترك، قدرت نگهداري اين نامها را هم نداشته و آنها را تحريف و تصحيف مي كردند.
٢-"آستارا در آغاز آهسته‌رو بوده، زيرا کاروانان و مسافران زماني‌که به اين منطقه مردابي ساحلي مي‌رسيدند ناچار به حرکت آهسته‌تر مي‌شدند. همان نام اوسته رو يا هوسته رو تالشي به مرور تبديل به آستارا شده‌ است". اين نام و ريشه شناسي علاوه بر من در آوردي و بي پايه بودن از جمله اينكه به چه دليل تركان مي بايست براي ناميدن شهرهاي خود از زبان و كلمات تالشي استفاده نمايند، داراي اشكالات فونئتيك نيز مي باشد، چرا كه توضيح نمي دهد به چه سبب "او"ي نخست و آخر نام فرضي اوليه هوسته رو، به "آ" تبديل شده اند.

نتيجه

نام شهر و بندر آستاراي آزربايجان، كلمه اي تركي مركب از صفت "آست" به معني پست به علاوه كلمه "آرا" به معني مكان است. "آست آرا" و يا "آستارا" تركيبي كاملا تركي بوده و بدون هيچ تفسير و تغييري، به معني "محل پست" است. آستارا به سبب آنكه در جلگه اي پست قرار دارد به اين نام خوانده شده است.