Thursday, December 18, 2008

تيكان تپه (تكاب)، ريشه شناسي و وجه تسميه آن



تيكان تپهTikantәpә
تكاب


نامهاي تركي شهرها و اماكن جغرافيائي آزربايجان و ايران، ريشه شناسي و وجه تسميه آنها

مهران بهاري

دوشنبه، ٢٤ نوامبر- ٢٠٠٨
باشگون، اولو سويوق آيي، سيچان ايلي
Başgün, Ulusoyuq ayı, Siçan ili


http://toponimler.blogspot.com/

تيكان تپهTikantәpә
تكاب


تيكان تپه مرکز شهرستان تيكان تپه در استان آزربايجان غربي است. نام تيكان تپه در راستاي سياست تركي زدائي از آزربايجان در سال ١٣١٦ به نام تكاب تغيير داده شده است. شهرستان تيكان تپه از شمال‌غربي به هشترود، از شمال‌شرقي به زنجان، از طرف غرب به سايين قالا (صائين‌دژ) و از طرف جنوب شرقي به شهرستان آزربايجاني بيجار در استان كردستان و از جنوب و جنوب‌غربي به سنندج و سقز محدود است. منطقه تيكان تپه داراي ده ها اثر تاريخي قبل و بعد از اسلام است كه از آن جمله مي‌توان به سوغورلو (تخت سليمان) كه در ٤٥ كيلومتري شمال‌شرقي آن واقع شده اشاره كرد.

وجه تسميه و ريشه شناسي

تيکان تپه به معني تپه پر از خار است. اين نامگذاري احتمالا به سبب وجود خارهاي اطراف شهر مي باشد.

تيكانTikan :
كلمه اي تركي به معني خار، فرم قديم آن "تيكگه نTikgәn " از مصدر "تيكمه كTikmәk " به معني سوراخ كردن با چيزي مثل سوزن است (اين مصدر امروز به معني دوختن است). در تركي تركيه "ديكه ن" (حال آنكه ديكمه ك در زبان تركي به معني بر افراشتن است)، در تركمني "تيكه ن". "تيكه نه ك-تيگه نه ك" فرم تصغيري اين كلمه در تركي قپچاقي است.

تپهTәpә :
تؤپو، تؤپؤ، تؤپه، دپه: كلمه اي تركي به معني تپه، قله، قله كوه، فراز، نوك پديده اي طبيعي مانند كوه، يا انسان، فرق سر، سر، راس. معني اوليه آن فرق سر بوده است (تبك، تركي چوواشي). تاغ تؤپوسيTağ töpüsü : قله كوه، تؤپؤرهTöpörә : بر فرق سر). در تركي هاي گوناگون تؤبؤTöbö (شمال شرقي، قيرقيزي، آلتائي، ياقوتي، دولقان)، تؤپهTöpә (جنوب شرقي، اويغوري)، تؤبهTöbә (شمال غربي، قازاقي، نوقاي، بالقار، قوموق، قاراقالپاق)، تئپاTepa (ازبكي)، تؤپوTöpü (تركي قديم، قاراخاني، تركي ميانه)، تپهTәpә (قاراخاني، تركي ميانه، تركي تركيه، آزربايجاني، قاقاووز، تركمني)، دپهDәpә (تركي تركيه، تركمني)، توبئTübe (تاتاري، باشقير، چوواشي)، ته يTәy (تووا-توفالار). همريشه با توپ، توپوز، توپوق، توپال، توپاق، ..... در تركي معاصر. به صورت دؤبه به زبان مغولي و در شكل تپه وارد زبان فارسي شده است. "تپه" از كلماتي است كه به وفور در نامهاي جغرافيائي آزربايجان، ديگر سرزمينهاي ترك و يا قلمرو دولتهاي تركي با آن برخورد مي شود.

در برخي از لغتنامه هاي فارسي به تركي الاصل بودن اين كلمه اشاراتي شده است:
تپه: کوه پست و پشته بلند (برهان، انجمن آرا، آنندراج، ناظم الاطباء). آن را به فارسي دري تبره، تبرک و گر بکاف فارسي نيز گويند. (انجمن آرا، آنندراج ). هر جاي از زمين که برآمده و گرد باشد (ناظم الاطباء). در ترکي تپه بفتح اول و دوم بمعني قله و بالاي سر است (حاشيه برهان چ معين). و کلاه زنان را نيز گفته اند و آن چيزي باشد محرابي که زنان از گلابتون و مرواريد دوزند و از طلا و جواهر نيز سازند و بر پيشاني نصب کنند. (برهان، از ناظم الاطباء). و کله و کلاه را که از ماهوت يا شال پشمينه باشد نيز تپه کلاه گويند بجهت برآمدگي. (انجمن آرا، آنندراج). جاي مدور که از خاک کود و نرم کنند براي کاشتن گلها (يادداشت بخط مرحوم دهخدا). مجازاً چيزي برآمده را گويند ... مزيد موخر امکنه: آل تپه، ايلغارتپه، ترنگ تپه، تقرتپه، تيکان تپه، دوشان تپه، ساليان تپه، قراتپه، قراواي تپه، قلي تپه، گل تپه، گمش تپه، گندل تپه، يارم تپه.

ريشه شناسي هاي نادرست و وجه تسميه هاي دولتي:

١-در برخي منابع نام تيكان تپه براي دادن آب و هوائي فارسي به آن، به شكل پيكان تپه ثبت شده است كه نادرست است.

٢-در منابع دولتي و فارسگرايانه آمده است كه "تكاب به معني آب باريكه و زمين كم آب، زميني كه آب كم و باريكي در آن جاري شده مي‌باشد و به صورت اسم مركب يعني دره و زميني كه در بعضي از جاها آب فرو رود و از جاي ديگر برآيد، مي‌باشد". حال آنكه ريشه شناسي نام تكاب عملي بي معني است زيرا اين نام، نامي جديد و جعلي و بدون سابقه و پيشينه تاريخي است. نام تيكان تپه در سال ١٣١٦ در راستاي سياستهاي تركي زدائي از جغرافياي آزربايجان از طرف دولت پهلوي به تكاب تغيير داده شده است.

٣-كلمه "تكTәk " بكار رفته در نام جديد و دولتي تكاب نيز، خود كلمه اي تركي به معني تك، تنها، صرفا، يكه و يگانه است. اين كلمه در اغلب زبانهاي تركي به صورت تك و در معدودي از آنها به شكل تيك (تاتاري، باشقير)، تگاران (بالقار)، تگين (قاراقالپاق) و ... بكار مي رود. در تركي خاقاسي تيك به معني صفر است. "اري باردي، قالدي قوروق يئري تكƏri bardı, qaldı quruq yeri tәk . (مرد مرد و زمين خشك تنها باقي ماند). اين كلمه به زبان فارسي نيز وارد شده است.

نتيجه

تيكان تپه نام شهر و شهرستاني در آزربايجان و به معني تپه پر از خار است. اين نام از سوي دولت ايران و در راستاي تركي زدائي از جغرافياي آزربايجان با كلمه تركي-فارسي تكاب عوض شده است.

0 Comments:

Post a Comment

<< Home